Jak wygląda badanie wariograficzne?

przez

Najważniejszym elementem dobrze przeprowadzonego badania wariograficznego jest prawidłowe sformułowanie pytań. To właśnie one zadecydują o tym, czy wynik badania będzie taki, jak tego oczekujący zlecający.

Kto przygotowuje pytania?

Przygotowanie pytań to proces dwuetapowy:

  1. Rozmowa eksperta prowadzącego badanie z klientem. Podczas rozmowy dowiaduje się, czego dotyczy badanie, czego pragnie dowiedzieć się zlecający. Dzięki temu można najlepiej przygotować zestaw pytań.
    pracodawca pragnie dowiedzieć, czy jego pracownik będzie uczciwy i nie dopuści się kradzieży. Zapewne będzie chciał zadać pytanie: Czy w przyszłości okradnę pracodawcę? Jednak nie jest to odpowiednie pytanie ze względu na to, że sam pytany nie będzie znał odpowiedzi na nie.
  2. Analiza potrzeb i przygotowanie pytań, które zostaną potem zadane na etapie badania i pomogą rozwiać wątpliwości. Zlecający jedynie sugeruje treść pytań, ale to ekspert je formułuje w taki sposób, że spełniają kryteria.

Rodzaje pytań w badaniach wariografem

Istnieją dwa główne typy badań:

  • Krytyczne, które są związane bezpośrednio ze sprawą
  • Kontrolne, które sprawdzają reakcje badanego na kłamstwa
    • Pytanie DCL – z poleconym kłamstwem (wtedy przeważnie prosi się badanego, by na dane pytanie skłamał)
      Czy ma Pan na imię Mirek?
    • Pytania PLC – z prawdopodobnym kłamstwem (zadaje się pytanie, które nie brzmi jednoznacznie)
      Czy kiedykolwiek Pan coś ukradł?

Dzięki tym pytania wiadomo potem, jak reaguje badany na mówienie kłamstwa.

Czasami pojawiają się także pytania neutralne, które nie są związane ze sprawą.

Ile pytań się zadaje?

Wiele zależy od metody i zagadnień. Może ich być kilka, a czasami nawet kilkanaście. Przeważnie jednak stosuje się testy jednoproblemowe, które dotyczą określonej sytuacji. Wtedy pada 1-4 pytań krytycznych powiązanych znaczeniowo (przez to nie da się kłamać przy jednym i mówić prawdę przy drugim).

Korzysta się także z testów wieloproblemowych, podczas których bada się kilka obszarów, oraz wieloaspektowych, które dotyczą wielu aspektów jednego obszaru. Wtedy zadaje się o wiele więcej pytań krytycznych.

Jakich pytań unikać w badaniu wariograficznym?

Podczas badania nie powinno się zadawać pytań:

  • Które naruszają ochronę danych osobowych i godności badanego
  • Które nie są diagnostyczne

Ważne jest zrozumienie też tego, jakich pytań i dlaczego nie powinno się zadawać. W takim razie nie należy używać pytań, które:

  • Wymagają otwartej odpowiedzi
  • Zawierają sugestie (zakłada, że coś się wydarzyło)
  • Są związane z przyszłością (w pamięci badanego nie istnieje ślad pamięciowy z przyszłości)
  • Są niezrozumiałe i zbyt ogólne
  • Dotyczą kilku aspektów na raz (jedno może być prawdziwe, drugie nie)
  • Są subiektywną opinią
  • Zawierają słowa, które mogą być interpretowane w różny sposób
  • Są oskarżycielskie
  • Posiadają strukturę gramatyczną, jaka wprowadza niejasność (np. pytania z podwójnym zaprzeczeniem)

Nieodpowiednio zadane pytania, nieprofesjonalne podejście do badania mogą sprawić, że wynik testu nie będzie rozstrzygający. Do przygotowanie takiego badania potrzebna jest wiedza oraz doświadczenie, które pozwolą się uchronić od błędów.

Instytut Badań Wariograficznych zna się na tworzeniu odpowiednich zestawów pytań i prowadzeniu skutecznych badań.

Jak wygląda badanie wariograficzne?

Na podstawie filmów i mediów mamy pewien obraz takich badań. Człowiek jest opleciony wieloma kablami, na palcach ma zamontowane czujniki, na ramieniu ciśnieniomierz, siedzi na krześle jak na szpilkach, poci się ze strachu i odpowiada na pytanie, jednocześnie wciąż zerkając w bok. W tym samym pomieszczeniu stoi maszyna i rejestruje wszystkie jego reakcje skomplikowanym wzorem, który tylko wybrani potrafią odczytać. Tak wygląda to na ekranie, a jak sytuacja przedstawia się w rzeczywistości?

Ogólnie rzecz biorąc, badanie polega na analizowaniu tego, jak badany reaguje na otoczenie i pytania.

Które reakcje mają znaczenie?

Kłamanie przeważnie nie jest dla człowieka reakcją obojętną. Każdy, kto mówi nieprawdę, aktywuje swoje emocje, a tak ukazuje się na poziomie fizjologicznym i poznawczym. Np. w wyniku strachu rośnie ciśnienie krwi, człowiek się poci, a źrenice rozszerzają.

Reakcje te mają spore znaczenie dla naszego zdrowia i bezpieczeństwa. Organizm działa tak, by było to z korzyścią dla nas. I dzieje się to wszystko bez udziału naszej woli, więc nie da się tego kontrolować. Poza tym nasze ciało nie potrafi odróżnić prawdziwego zagrożenia od tego zmyślonego, dlatego podobnie reaguje na horrorze i podczas spotkania ze wściekłym psem.

I właśnie to wykorzystuje wariograf. Dzięki temu, że reagujemy w konkretny sposób na określone sytuacje, można stwierdzić np. czy dane wydarzenie miało miejsce, czy zeznanie jest prawdziwe itd.

Jak reagujemy na kłamstwo?

A dlaczego kłamstwo wywołuje pobudzenie emocjonalne?

  • Kłamstwo wymaga więcej energii niż mówienie prawdy. Mózg musi wtedy stworzyć nowe fakty i to tak, by były spójne z innymi. Potrzebuje do tego większej ilości tlenu i substancji odżywczych, więc podnosi się ciśnienie, oddech przyspiesza itd.
  • Kłamiemy w sprawach dla nas ważnych, co sprawia, że stajemy się bardziej pobudzeni.
  • Kłamstwo wiąże się z wieloma emocjami: lękiem przed wykryciem, satysfakcją, poczuciem winy.

Jakie symptomy wykrywa wariograf?

Wariograf jest w stanie zmierzyć kilka zmiennych jednocześnie:

  • Reakcje skórno-galwaniczne, czyli opór elektryczny skóry – skóra przewodzi prąd, a poziom oporu zależy od jej nawilżenia. Gdy człowiek się boi, stresuje, poci się, a opór słabnie. Do tego badania korzysta się z galwanomentru, który w postawi elastycznych opasek umieszcza się na palcach. To pozwala wyczuć nawet najmniejsze zmiany.
  • Puls i ciśnienie krwi – mierzone jest tętno i ciśnienie, które w wyniku reakcji emocjonalnej może się zmieniać.
  • Częstotliwość oddechu – pneumografy umieszcza się na klatce piersiowe i przeponie badanego.
  • Rozmiar źrenicy oka – obecnie nie używa się tej metody, jako że trudno jest ją zaobserwować. Jednak wykorzystuje się do niej kamery na podczerwień. Warto zatem zadbać o jednorodność środowiska, by inne zmienne nie wpływały na wynik tego badania.

Jak interpretować wyniki?

Ostatnim etapem badania jest analiza wyników i stworzenie raportu. Zbiera się wszystkie dane i poddaje ocenie specjalisty. To on przekłada wyniki pomiarów na wnioski i stwierdza, jaki jest ostateczny efekt.

Wbrew pozorom nie jest to tak proste, jak się wydaje. Specjalista musi wziąć pod uwagę wszystkie zmienne zarówno podczas pytania, jak i przed i po. Musi także odróżnić, co jest wynikiem pytania, a co innych zmiennych np. stresem przed badaniem.

Ekspert nie jest w stanie jednoznacznie określić, że ktoś kłamał lub mówić prawdę. Jedynie zakłada, że takie czy inne zachowanie wzbudziły określoną reakcję fizjologiczną.

Kto korzysta z badań wariograficznych

Ogólnie istnieją trzy grupy, w których wykorzystuje się badania przeprowadzane za pomocą wariografu:

  • Instytucje państwowe
    • Przede wszystkim podczas rekrutacji do służb specjalnych, jak np. policja, wojsko, krajowej administracji skarbowej. A do tego na stanowiska, które wymagają pewnych szczególnych predyspozycji, jak CBA, ABW, Straż graniczna, AW, SWW, SKW.
    • Badanie ma na celu stwierdzenie, czy kandydat nadaje się do danej służby. Głównie sprawdza się, czy nie kłamał w kwestionariuszu osobowym. Funkcjonariusz musi być bowiem prawdomówny i nawet najmniejsze kłamstwo go eliminuje.
  • Biznes
    • Prawo nie zabrania korzystania z badań wariograficznych podczas przyjmowanie do pracy.
    • Przeważnie bada się kandydatów do pracy (weryfikacja umiejętności, lojalności oraz uczciwości) oraz pracowników (sprawdzenie lojalności i prawdomówności; np. podczas sytuacji wystąpienia problemów.)
    • Konieczna jest zgoda pracownika na piśmie.
  • Sprawy prywatne
    • Przeważnie związane z konfliktami rodzinnymi lub sąsiedzkimi. Może to dotyczyć:
      • Wierności małżeńskiej
      • Kradzieży
      • Pomówienia, oskarżenia
      • Konieczności wyjaśnienia biegu wydarzeń.
    • Dzięki wariografowi można rozwiązać daną sytuację bez interwencji policji i śledztwa.
    • Chodź zwykle to oskarżający zleca takie badanie, to coraz częściej oskarżany sięga po takie metody, by oczyścić się z zarzutów.