Jak jest wykorzystywany wariograf w Polsce
Korzystanie z wariografu jest stosowane coraz częściej. Ten wykrywacz istotności przydaje się zwykle, by pomóc w rozwiązaniu sprawy. Choć wydaje się, że wykorzystanie go w sądzie jest dosyć utrudnione i obwarowane tak wieloma ograniczeniami, że mało kto będzie zdecydowany wykorzystać go podczas śledztwa. Zdaje się nawet, że sam ustawodawca nie jest do końca przekonany do wiarygodności tego urządzenia.
Na początek warto zauważyć, że wariograf służy przede wszystkim ustaleniu, jaki jest konkretnie krąg podejrzanych, oraz jest w stanie dostarczyć niezbędnych informacji, gdy jeszcze nie ma wytypowanego sprawcy zdarzenia. Czasem korzysta się z niego także, by zademonstrować niewinność oskarżonego oraz jego gotowość do podjęcia współpracy z sądem w celu rozwiązania całej sprawy. Sąd może taki wniosek odrzucić lub przyjąć zależnie od sytuacji, w jakiej został on wysunięty. Przeważnie pojawia się zgoda na badanie wariografem, przy braku wiarygodnych dowodów, gdy dowody nie są decydujące lub gdy chce się powiększyć materiał dowody, a także do ustalenia określonego biegu wydarzeń.
Jakie warunki muszą być spełnione, by doszło do badania wariografem?
- Zgoda badanego.
- Musi to być wstępny etap dochodzenia lub musi być spełniony warunek: brak materiału dowodowego z bezpośrednich dowodów, próba uwiarygodnienia zdarzeń, słowo przeciw słowu, weryfikacja zeznań.
- Postępowanie musi dotyczyć ochrony interesu społecznego.
- Ekspertyza musi zostać zlecona przez biegłego sądowego.
- W postepowaniu cywilnym badanie nie będzie tak istotne jak opinia biegłego sądowego, dokumenty czy zeznania.
Jak ma się Kodeks postępowania karnego do badania wariografem?
Dopiero w 2003 roku dopuszczono badania wariografem na podstawie artykułu: „W wypadkach, o których mowa w § 1, za zgodą osoby badanej biegły może również zastosować środki techniczne mające na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu tej osoby”.
Jednak są w nim zawarte zastrzeżenia:
- Nie wolno wpływać na zeznania osoby przesłuchiwanej
- Nie wolno korzystać z hipnozy, środków, które działają na procesy psychiczne
- Przesłuchiwany powinien mówić swobodnie, dopiero potem można zadawać pytania uzupełniające
- Jeśli przesłuchiwany ma poniżej 15 lat, w badaniu musi uczestniczyć jego opiekun prawny lub przedstawiciel ustawodawczy.
Osoba podejrzana lub oskarżona ma obowiązek:
- Poddać się badaniom psychiatrycznym lub psychologicznym, a także badaniom, które są związane z zabiegami na ciele, wyłączając z tego chirurgiczne
- Poddać się badaniom, które nie łączą się z naruszeniem integralności ciała.
Świadek za to nie może być poddany badaniom wariograficznym, gdyż mają one na celu przesiew i eliminację, a nie gromadzenie dowodów w sprawie. Jeśli podejrzany zgodzi się na takie badanie, to może w nim wziąć udział, dopóki nie postawiono mu zarzutów, a dochodzenie jest jeszcze na etapie operacyjnym. W rzeczywistości często zdarzało się tak, że badanie przeprowadzano w celach dowodowych, a nie eliminacyjnych.
Co mówi na temat badania wariografem Sąd Najwyższy?
W 2015 roku pojawiły się szczegółowe wytyczne dotyczące badania przeprowadzanego z pomocą wariografu na użytek sądu:
- Badanie nie zastępuje przesłuchania
- Badanie wariografem nie powinno być wykonane przez organ prowadzący przesłuchanie
- Oświadczenie złożone podczas badania może stać się dowodem
- Na początku egzaminator pozwala badanemu na swobodę wypowiedzi, a dopiero potem dodaje pytania uzupełniające; sam badany ma prawo dodać potem jeszcze wyjaśnienia i skojarzenia, które pojawiły się podczas testu
- Badanie wariografem i przesłuchanie powinny odbywać się w inny czasie, najlepiej innego dnia
- Warunkiem przeprowadzenia badania jest wyrażenie zgody przez badanego
- Badaniu można poddać osobę, która nie ma jeszcze ustalonego statusu procesowego
- Przeprowadzenie badania w formie ekspertyzy jest możliwe w sprawie, a nie przeciwko konkretnej osobie.
- Dowodu z badań wariograficznych są jedynie uzupełniające i pomocnicze.
- Wariograf jest raczej wykrywaczem istotności niż wykrywaczem kłamstw
- Wariograf ma na celu selekcję materiału dowodowego
Ponadto badanie powinno być wykonywanie jak najwcześniej.
Jak w praktyce wygląda wykorzystanie wariografu?
Badanie powinno być wykonywane jak najszybciej od chwili, gdy dana osoba została zatrzymana. Najlepiej do kilkudziesięciu godzin. Dzięki temu badanie jest w stanie zachować swój walor procesowy.
Ekspertyza z badania nie będzie służyć jako dowód w sytuacji, gdy czynności nie mają charakteru procesowego, czyli gdy zatrzymana została osoba świadka, oskarżonego, podejrzanego, biegłego czy specjalisty.
Ważne jest jeszcze zrozumienie, kiedy mamy do czynienia z przesłuchaniem. Występuje ono wtedy, gdy mamy jeszcze go czynienia z czynnościami procesowymi. W innym wypadku nie jest to przesłuchanie. Zatem można skorzystać z wariografu i uzasadnić to, że badanie nie jest zabronione, jeśli:
- Ma charakter pomocniczy
- Nie jest przesłuchaniem
- Opinia nie jest dowodem bezpośrednim, ale pomaga ustalić bieg wydarzeń
- Służy ustaleniu związku badanego ze sprawą.
Przeprowadzenie samej ekspertyzy jest możliwe w czasie wszczynania śledztwo, ale także w zaawansowanym postępowaniu prawnym. Brak tego doprecyzowania umożliwia przeprowadzenie badania. Jeśli związek badanego ze sprawą zostanie stwierdzony, wynik badana może okazać się przydatny. W innym wypadku i tak nie będzie miał żadnego znaczenia.
Badanie wariograficzne szczególe się przydaje, gdy jedynym dowodem jest zeznanie naocznego świadka. Dzięki wariografowi można potwierdzić lub zaprzeczyć takiemu zeznaniu.
Ważnym celem postępowania karnego jest bowiem niedopuszczenie do sytuacji, kiedy to osoba niewinna poniesie odpowiedzialność za czyny, jaki się nie dopuściła. A zatem wykorzystanie wariografu w celu weryfikacji wersji wydarzeń jest dosyć istotne.
Sąd Apelacyjny w Katowicach uznał, że: „badanie poligraficzne zarówno wykonane w celach eliminacyjnych, jak i w celach dowodowych nie jest formą czy uzupełnieniem przesłuchania, ale niezależną od przesłuchania ekspertyzą wykonaną przez biegłego”, co oznacza, że badania wariograficzne nie są częścią przesłuchania. Zatem można z nich korzystać w celu zdobywania dowodów.
Podsumowanie
Wariograf może się okazać ważnym elementem prowadzonego dochodzenia, choć można z niego korzystać jako środka do zdobycia dowodu pośredniego pod warunkiem, że:
- W sprawach karnych ekspertyza została zlecona przez biegłego sądowego
- Badany wyraził zgodę
- W sprawach cywilnych ma charakter opinii prywatnej
Jak korzystano z wariografu w polskim sądzie?
Wariograf już nieraz był wykorzystywany w polskim sądownictwie. Za przykład można wziąć sprawę z 2016 roku, kiedy przez Sąd Okręgowy w Ostrołęce powód wniósł wniosek o wypłacenie odszkodowania za skradzione auto, które było przedmiotem leasingu. Powód spłacał za niego raty i miał to jeszcze robić przez kolejne 4 lata. Liczył też na to, że pieniądze na to uzyska z ubezpieczenia autocasco.
A sytuacja wyglądała następująco. Jeszcze 14 czerwca 2014 roku powód razem z rodziną wybrał się do innego miasta. Pod jego nieobecność skradziono pojazd, a kolejnego dnia, gdy powód wrócił do domu, zauważył brak samochodu. Sprawa jednak została umorzona po trzech miesiącach z powodu „braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie czynu zabronionego”.
Powód trzymał się wersji jakoby doszło do kradzieży z włamaniem. A to był wystarczający powód do wypłacenia odszkodowanie. Jednak w toku śledztwa wykazano, że powód ma związek z daną sprawą. Właśnie poprzez wykorzystanie wariografu, który wykazał, iż powód miał związek ze zdarzeniem zniknięcia auta – wskazywały na to gwałtowne reakcje na pytania krytyczne. To dało ważny powód w sprawie, dzięki czemu można było umorzyć śledztwo.
Jak widać wykorzystanie wariografu jest niezwykle cenne i przydaje się szczególnie w niektórych sytuacjach.