Postępowanie kwalifikacyjne kandydata do Straży Granicznej składa się z pięciu etapów; poza dostarczeniem odpowiednich dokumentów, przeprowadzeniem rozmowy kwalifikacyjnej, postępowaniem sprawdzającym, ustaleniem zdolności fizycznej i psychologicznej, przeprowadzane są badanie psychofizjologiczne – jak nadmienia Ustawa o Straży Granicznej1.
Egzamin na wariografie stanowi więc część pierwszego etapu postępowania i jest przeprowadzany przez jednostkę organizacyjną Komendy Głównej Straży Granicznej ds. osobistych. W przypadku wygaśnięcia 12-miesięcznego okresu ważności badania wariograficznego kandydat musi przejść kolejną kontrolę2.
Pierwsza komórka badań wariograficznych w Straży Granicznej powstała w 1990 roku. Zasadniczo badania mają dotyczyć kandydatów, których praca wymaga szczególnych predyspozycji, jednak w przypadku służb takich jak Straż Graniczna dotyczy to prawie wszystkich3.
W praktyce wartość badań wariograficznych jest znacząca, co obrazuje przykład Karpackiego Oddziału Straży Granicznej: podczas badania okazało się, iż około 70% kandydatów na „pograniczników” miało kontakt z narkotykami. Rozmowę wstępną zastępuje ankieta, w której kandydat pytany jest o zażywanie narkotyków – jej ocena nie jest bardzo rygorystyczna, gdyż przyznanie się do incydentalnego palenia marihuany nie jest problemem, jednak skłamanie w tym względzie już tak, i taki kandydat jest zwykle odrzucany – dotyczy to nawet niewielkich kłamstw, czego przykładem jest osoba, która w ankiecie podała, iż paliła marihuanę trzykrotnie, a podczas testu wariografem, iż czterokrotnie…taka „nieścisłość” skutkowała koniecznością pisania wyjaśnień4.
Znane są przypadki odrzuconych kandydatów, którzy rozżaleni pisali odwołania do sądu, twierdząc, że skuteczność weryfikacji za pomocą wariografu wynosi do 85%, tym samym nie może ona stanowić o definitywnym odrzuceniu5. Poza wymienioną ustawą aktem regulującym kwestię testów na wariografie jest: Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 7 kwietnia 2010 r. w sprawie przeprowadzania testu sprawności fizycznej, badania psychologicznego i badania psychofizjologicznego w Straży Granicznej6 – i właśnie to rozporządzenie precyzuje, dlaczego badanie wariograficzne jest tak ważne; ma ono służyć:
– weryfikacji danych uzyskanych od kandydata w toku postępowania kwalifikacyjnego w stosunku do kandydatów ubiegających się o przyjęcie do służby w Straży Granicznej;
– ustaleniu stopnia szczerości osoby poddanej badaniu w prezentowaniu siebie jako kandydata do służby w Straży Granicznej;
– poszerzeniu wiedzy o wcześniejszych typach zachowań kandydata do służby w Straży Granicznej mających znaczenie dla oceny, czy spełnia on wymóg nieposzlakowanej opinii.
Jak łatwo zauważyć, kwestią nadrzędną jest wizerunek pogranicznika, a nie piętnowanie błędów przeszłości. Z drugiej strony powtórzenie egzaminu możliwe jest tylko wtedy, gdy egzaminator ma wątpliwości co do poprawnego funkcjonowania urządzenia, lub poprawności interpretacji, natomiast nie jest możliwe na wniosek kandydata – taka sytuacja może zamknąć drogę do kariery w Straży na całe życie.
1 Ustawa z dnia 12 października 1990 o Straży Granicznej, Dz. U. 1990 Nr 78, poz. 462.
2 https://content.sciendo.com/view/journals/ep/11/1/article-p15.xml
3 Marcin Gołaszewski, Paulina Markowicz, Justyna Jastrzębska, Postrzeganie badań poligraficznych w Polsce oraz ich użyteczność w służbach i innych obszarach działalności, Przegląd Bezpieczeństwa wewnętrznego 18/18, s. 160.
4 http://krakow.wyborcza.pl/krakow/1,44425,20523908,wykrywacz-klamstw-zdemaskowal-kandydatow-na-pogranicznikow.html
5 https://serwisy.gazetaprawna.pl/praca-i-kariera/artykuly/1026987,rekrutacja-do-strazy-granicznej-badanie-wariografem-w-sadzie.html
6 Dz.U. 2010 Nr 75, poz. 482.